Zachowania autodestrukcyjne u młodzieży

Coraz częściej słyszy się o samookaleczeniach młodych ludzi. Dotyczy to już 4% populacji młodzieży. Kobiety i dziewczęta 3-krotnie częściej dokonują autoagresji. Powody są różne i nie można skonkretyzować głównej przyczyny. Większość przypadków kończy się na jednym bądź kilku zachowaniach okaleczających. U niektórych osób okaleczanie się staje się codziennością, nawykiem, sposobem rozładowywania napięcia, bez którego nie wyobrażają sobie przeżycia dnia.

Niektórzy specjaliści do działań autoagresywnych zaliczają :

• • uzależnienia,
• • zaburzenia łaknienia (anoreksja, bulimia),
• • celowe zaniedbywanie własnych potrzeb,
• • drastyczne, wyczerpujące i wyniszczające diety,
• • takież wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.

Współczesna kultura – przesycona jest formami ingerencji w ciało:

• • operacje plastyczne,
• • piercing,
• • tatuowanie ciała.

Trudno określić, kiedy jest to jeszcze podążanie za modą lub chęć upiększenia ciała, a kiedy przeradza się to w autoagresję.

Autodestrukcyjność – to każde dobrowolne zachowanie, podejmowane mniej lub bardziej świadomie i intencjonalnie, które stwarza zagrożenie dla zdrowia i/lub życia osoby.

Można wyróżnić:

• • pośrednie – związek ze szkodliwym zachowaniem jest zwykle odległy w czasie i nieoczywisty dla jednostki – to „cena”, efekt uboczny danego zachowania,
• • bezpośrednie – atak na zdrowie, ciało, o oczywistym związku i małym odstępie czasowym zachowania i skutku – samouszkodzenia, samobójstwa.

SAMOUSZKODZENIA = SAMOOKALECZANIE= AUTOAGRESJA= SAMONISZCZENIE= AUTODESTRUKCJA

• 1. Bezpośrednia autodestruktywność, dążenie do wyrządzenia sobie natychmiastowej szkody cielesnej, ale bez zamiaru samobójczego.
• 2. Zamiana na ból fizyczny bólu psychicznego.
• 3. Rodzaje, możliwe podziały:
• • wielkie – auokastracja, obcięcie kończyny (znane też historycznie),
• • stereotypowe – np. rytmiczne uderzanie głową/do bólu, krwi/,
• • umiarkowane - kompulsywne – wielokrotne w ciągu dnia, np. wyrywanie włosów, rozdrapywanie skóry, przypalanie się, cięcie oraz - impulsywne – płytkie nacinanie skóry, przypalanie, zadawanie sobie ciosów; forma epizodyczna lub nawracająca.

Wszystkie te zachowania dają poczucie ulgi, kontroli nad własnym ciałem, mogą być karaniem siebie, rozładowywaniem gniewu , napięcia.

Co to są samouszkodzenia?

• • Samouszkodzenie jest aktem polegający na celowym zadawaniu bólu i/lub ran swemu ciału, pozbawiony jednakże intencji samobójczej.
• • Najczęstsza forma samouszkodzeń to nacinanie skóry ramion, dłoni, ud, nóg, rzadziej twarzy, torsu, piersi czy genitaliów.
• • Zdarzają się też poparzenia wodą, parą wodną bądź rozmaitymi substancjami chemicznymi, zadawanie sobie ciosów lub obijanie się o ściany, podduszanie się.
• • Część osób każdorazowo uszkadza się w inny sposób w zależności od stanu uczuć bądź dostępnych środków.

Formy zachowań autoagresywnych:

• • nacinanie skóry ostrym narzędziem– najczęściej: przedramię, i ramię, wewnętrzne strony ud - żyletka, szkło, nóż, kapsel, temperówka,
• • drapanie – np. cyrklem, szpilką; gryzienie lub pocieranie do uszkodzeń skóry, nakłuwanie,
• • intensywne szorowanie skóry, doprowadzające do zdarcia naskórka tzw.mokre (+ polewanie środkami czyszczącymi) lub suche (przy użyciu np. ołówka, cyrkla),
• • połykanie ostrych przedmiotów,
• • poparzenia wodą, chemikaliami na rany; przypalanie
• • zadawanie sobie ciosów, obijanie się o ściany, uderzanie o coś twardego
• • wyrywanie włosów, brwi, rzęs
• • podduszanie się.

Wspólną cechą tych zachowań jest to, że nie prowadzą do śmierci, ich intencją nie jest unicestwienie, ale poprzez zadanie bólu fizycznego zniesienie bólu psychicznego.

Czy i co komunikują samouszkodzenia?

To komunikat jednostki o tym, o czym nie umie lub nie chce mówić. Mowa nie jest „zdolna” przekazać ogromu jej cierpienia, dlatego się samouszkadza. Rezultat - odpycha innych, uniemożliwia komunikację, wyzwala w innych negatywne przeżycia, a nawet wstręt. Podkreśla się intencjonalny charakter dokonywanych samouszkodzeń.

U części samookaleczających się osób, sam akt jest osobliwą formą zwrócenia na siebie uwagi albo wołania o pomoc. Lekarze, tłumacząc wzrost liczy samookaleczeń, wskazują na większą podatność młodzieży na zaburzenia psychiczne. Nastolatki nie radzą sobie z presją i własnymi problemami.

Osoby samookaleczające się nie czują w trakcie wykonywania samouszkodzeń wielkiego bólu - eliminują go wydzielane endorfiny, następuje poprawa samopoczucia, zniesienie napięcia. Samookaleczenia nabierają charakteru przymusowego w sytuacji napięcia emocjonalnego.

Przyczyny pojawiania się samouszkodzeń:

• • Najczęściej środowiska, z których wywodzą się osoby okaleczające się, nie dają im wystarczającego wsparcia, izolują.
• • Nastolatki dokonujące samouszkodzeń miewają trudności w uzyskiwaniu wsparcia ze strony dorosłych, którzy uczucia i problemy młodych traktują jako trywialne, nieistotne, bagatelizują je. („Rzucił cię? „Tego kwiatu pół światu” „Nie martw się, nie ta , to będzie inna”).
• • Nadmiernie wygórowane oczekiwania w domu i w szkole, znęcanie się i odrzucenie ze strony rówieśników, doświadczany brak tolerancji, jakiś rodzaj odmienności oraz strach przed własną seksualnością, tożsamością seksualną ( „czy ze mną wszystko jest w porządku?..) i zawstydzenie z powodu dojrzewania płciowego.
• • Samouszkodzenia, dla niektórych, są sposobem wyrażania złości, frustracji, rozpaczy i protestu.
• • U niektórych osób pełnią rolę starań o uzyskanie poczucia kontroli i sprawstwa. Taki sposób wyrażenia protestu i uzyskania kontroli lub władzy nie jest efektywna, bo złość jednostki dokonującej samouszkodzeń obraca się przeciw niej samej.

Najczęściej pojawia się :

• • w rodzinach przemocowych – przemoc fizyczna, psychiczna,
• • w rodzinach, które nie zapewniają dostatecznej opieki i wsparcia,
• • w zmaganiach się z własną seksualnością, płciowością,
• • w doświadczaniu przemocy ze strony rówieśników,
• • w sytuacjach niemożności sprostania wymaganiom (szkoła, dom).

Młodzi nie mają możliwości nabycia wielu doświadczeń w rozwijaniu własnych umiejętności radzenia sobie z trudnymi przeżyciami, problemami, które często mogą stać się podłożem samouszkodzeń.

Działania takie młodzi ludzie podejmują najczęściej w ukryciu, pod presją grupy rówieśniczej, w której poszukują akceptacji, w niektórych zaburzeniach psychicznych, (np. osobowość borderline. Mogą to być osoby, które nie potrafią kontrolować swojej agresji.

Częste samookaleczenia mogą stać się uzależnieniem. Na początku okaleczenia są bolesne, z czasem samo nacięcie staje się dla tej osoby przyjemne, przynosi ulgę i zaspokaja radzenie sobie z emocjami.

TO JEST WAŻNE I POMOCNE, PONIEWAŻ:

• • Najbardziej pomagamy, jeżeli reagujemy z akceptacją, zrozumieniem, współczuciem i szacunkiem.
• • Młodzi ludzie pragną, by ich wysłuchano i potraktowano poważnie.
• • Należy patrzeć na człowieka, a nie tylko na jego rany, reagować na niego samego i na jego niepokój w taki sam sposób, w jaki reagowalibyśmy na każdą inna osobę.
• • Zachęcanie osoby do uwierzenia w to, że może ona liczyć na zrozumienie i pomoc; że być może jej zachowanie nie jest „złe” ani bezsensowne, a jej sytuacja beznadziejna.
• • Wysyłanie sygnału do osoby uszkadzającej się, że jest ona kimś wartościowym, zasługującym na troskę i szacunek; że jest pełnym, wielowymiarowym człowiekiem, a nie tylko i wyłącznie „uszkadzającym się” czy „sznyciarzem”.
• • Pomaganie stawić czoło nienawiści do siebie i niskiej samoocenie, które należą do przyczyn samouszkodzeń.

Zadania dla psychologa, pedagoga, wychowawcy i innych nauczycieli wiedzących o problemie:

• • Sporządzenie kontraktu na niewyrządzanie sobie krzywdy typu „24 godziny”, „do następnego spotkania”.
• • Wypracowanie systemu wsparcia społecznego.
• • Uczenie rozpoznawania emocji i napięcia oraz sygnałów ostrzegawczych przed samouszkodzeniem.
• • Pomoc w konstruktywnym wyrażaniu emocji.
• • Uczenie zdrowych sposobów radzenia sobie z napięciem i stresem.

Co można/powinno się zrobić?

• • Porozmawiać z uczniem – stwarzając w indywidualnym kontakcie atmosferę empatii, autentyczności, chęci zrozumienia, dania wsparcia, zorganizowania pomocy.
• • Odbarczać ucznia z poczucia winy.
• • Zbudować system wsparcia dla ucznia, namówić go do zgody na kontakt w tej sprawie z rodzicami, psychologiem, pedagogiem.
• • Zawrzeć z uczniem kontrakt (krótkotrwały, możliwy do przyjęcia przez młodego człowieka) na zaniechanie samookaleczenia się do czasu zorganizowania możliwych form pomocy (wizyta u psychologa, pedagoga, podjęcia terapii, podjęcia treningu związanego z umiejętnym, zdrowym, nieszkodzącym sposobem rozładowania napięć).

CZEGO NIE NALEŻY ROBIĆ, CO SZKODZI W TAKICH SYTUACJACH?

• • NIE STRASZYĆ ucznia , np. „czy Ty rozumiesz, że możesz umrzeć”.
• • NIE OCENIAĆ ucznia, np. „jak możesz robić cos tak głupiego”.
• • NIE ZADAWAĆ PYTAŃ, np. „dlaczego Ty to robisz?, Co chcesz przez to osiągnąć?”
• • NIE OGLĄDAĆ sznytów itp., ale i nie kazać ich sobie pokazywać.
• • NIE WPROWADZAĆ ATMOSFERY SENSACJI ani wobec czynności realizowanych przez ucznia, ani wokół ucznia.
• • NIE WYWLEKAĆ sprawy na forum klasy, innych osób.
• • ROZMOWY, działania z uczniem i na jego rzecz prowadzić, organizować w miarę możliwości w dyskretny, wyważony sposób, tak, aby NIE WYZWALAĆ NOWYCH POWODÓW, OBSZARÓW NAPIĘCIA.
• • NIE ROBIĆ NIC, CO MOGŁOBY WZMÓC NAPIĘCIE u ucznia, nakręcić nową spiralę powodów czy obszarów napięcia.